Anne sütünün bileşimi hakkında az bilinenler!

Bebeğin doğduğu andan itibaren anne sütü ile beslenmesi bebeklerin sağlıklı büyüme ve gelişimleri için oldukça önemlidir.

DSÖ (Dünya Sağlık Örgütü) ve UNICEF (The United Nations Children’s Fund) ilk altı ay sadece anne sütü önerir. Bu dönemde su dahil hiçbir ek besin verilmemelidir. Peki anne sütünü mucizevi yapan nedir? Anne sütünün içeriği, bileşenleri nelerdir gelin inceleyelim:

• Doğumdan sonraki ilk 5 günde salgılana süte kolostrum adı verilir.
• 6 – 15. gün arasında salgılanan süte geçiş sütü,
• 15. günden sonra salgılanan süte olgun süt denir.

Anne sütünün bileşimi doğumdan sonraki birkaç gün içinde hızla değişir. Kolostrum olgun sütten daha az yağ ve karbonhidrat içerirken, daha fazla protein, sodyum ve potasyum içermektedir. Kolostrumun protein içeriğinde bulunan antikorlar bebeği hastalıklara karşı korur. Ayrıca kolostrum bağırsak hareketlerini de uyarır. Anne preterm doğum yapmışsa sütün protein, sodyum ve yağ içeriği term doğum yapmış anne sütünden fazladır. İlerleyen haftalarda aralarındaki bu fark kaybolur.

[irp]

Kolostrumun özellikleri

Kolostrum olgun sütten daha fazla protein içerir.
Yağ ve laktoz içeriği olgun süte göre daha azdır.
Enfeksiyon ve alerjiden koruyan antikor, Ig_A, laktoferrin, makrofaj, lenfosit gibi hücrelerden zengindir.
A, D, B₁₂ vitaminleri ve Na ve Zn’den zengindir.
Kolostrum süt, bilirubinin bağırsaktan atılmasını sağlayarak bebeği sarılıktan korur.

Anne sütünün içeriği bebeğin ihtiyacına göre farklılıklar gösterir. Bebek büyüdükçe de anne sütünün bileşimi farklılaşır. Bu değişkenlik büyüyen bebeğin ihtiyaçlarını tam olarak karşılar. Ayrıca anne sütünün içeriği emzirmenin evresine göre de farklılık gösterir. Emzirmeye başlandığında gelen süt sıvı ve mineral yönünden zenginken, sonraki süt yağ bakımından daha zengindir. Bundan dolayı emzirirken bir meme boşalmadan diğer memeye geçilmemelidir. Sağlıklı ve iyi bir şekilde emen bir bebek 10 dakikada bir memenin %90’ını boşaltabilir. Bu nedenle bir emme yaklaşık 10 dakika boyunca emzirilmelidir.

Annenin salgıladığı süt miktarının annenin kilosuyla ya da memesinin büyüklüğü ile alakası yoktur. Anne sağlıklı ve uygun besleniyorsa bebeğinin tüm ihtiyaçlarını karşılayabilir. Emziren annelerin zayıflama diyeti yapmaları uygun değildir. Anne bol sıvı almalı ve yeterli ve dengeli beslenmelidir. Anne sütünün enerji ve besin içeriği düzeyini etkileyen birçok faktör vardır. Bunlardan bazıları:

• Annenin beslenmesin süresi,
• Emzirmenin süresi ve zamanı,
• Gestasyonel yaş,
• Metabolik hastalıklar,
• İlaç kullanımı,
• Mevsimler,
• Yaş ve kişisel farklılıklar

[irp]

Anne sütünün enerjisi

Süt üretimi için gerekli enerji annenin yağ depolarından karşılanır. Bu yüzden emzirme süresince annenin aldığı enerji miktarı artırılmalıdır. Anne sütü enerjisinin temel besin ögeleri yağ ve karbonhidratlardır. Yağlar bu enerjinin % 50’sini, karbonhidratlar ise %38’ini karşılamaktadır.

Anne sütünün protein içeriği

Anne sütünde whey proteini/kazein oranının; laktasyonun erken dönemlerinde 90/10 iken, olgun sütte 60/40, laktasyonun geç dönemlerinde 50/50 olduğu belirtilmiştir. Whey protein oranı anne sütünde daha yüksektir. Aminoasit miktarları da anne sütü ve inek sütü arasında farklılık gösterir. Anne sütü alerjen olan b- laktoglobulin içermez. Anne sütü whey proteini yüksek oranda alfa laktalbumin, laktoferrin, lizozim ve immunoglobulinlerden oluşur. Bu proteinlerin bir kısmı bağışıklık sisteminde rol oynarken, laktoferrin de immünolojik olmayan bağışıklık sisteminde görevlidir.

[irp]

Anne sütünün karbonhidrat içeriği

Anne sütündeki karbonhidrat laktoz şekeridir. Anne sütü 7.1 g/dl laktoz içerirken, inek sütü 4.1 g/dl laktoz içerir. Laktoz, sütte bulunan ve kemik mineralizasyonunda etkili olan kalsiyumun emilimini artırır. Laktozun sindirilmeyen bölümü bağırsaklardaki bakteriler tarafından besin olarak kullanılır ve bu da bağırsak florasının gelişimine katkı sağlar. Anne sütünde düşük miktarda olsa bulunan oligosakkaritler, epitel hücrelere bakteri yapışmasını engeller ve yeni doğan bebeği enfeksiyonlardan korur.

Anne sütünün yağ ve yağ asitleri içeriği

Anne sütündeki kalorinin büyük kısmı yağlardan sağlanır. Anne sütündeki yağ globulleri küçük olduğu için sindirimi kolaydır. Anne sütündeki yağın %98’i trigliseritlerden oluşmaktadır.

Lipitler bebeğin beyin sinir sisteminin gelişimi için gereklidir. Anne sütü elzem yağ asitlerini inek sütünden 8 kat daha fazla içerir. Erişkin bir insan lineloik asitten DHA sentezleyebilir. Fakat ilk 4 ay bu sentez yapılamaz ve bebek gerekli yağ asitlerini anne sütünden karşılar.

[irp]

Anne sütü vitamin ve mineralleri

Anne sütünde bulunan A ve C vitaminleri ilk 6 ayda bebeğin ihtiyacını karşıladıkları için dışarıdan ek olarak vermeye gerek yoktur. Anne sütü 2 IU/ L içerir ve inek sütüne göre daha zengin bir E vitamini kaynağıdır. Yeni doğan bebekte bağırsak florası tam olarak olgunlaşmadığı için K vitamini dışarıdan verilmelidir. 1 mg K vitamini bebeğe paranteral yolla verilir. Anne sütü 40-50 IU/ I D vitamini içerir, fakat ek olarak D vitaminin gereksinimi vardır. D vitamini kalsiyum ve fosfor emilimini artırır, parathormonu baskılar, bağışıklık sistemini uyarır, insülin üretimini uyarır ve renin üretimini baskılar, hücre proliferasyonunu baskılar. Bu özelliklerden dolayı 15. günden başlayarak 1 yaşına kadar bebeğe günde 400 IU D vitamini takviyesi yapılmalıdır.

Anne sütünün kalsiyum içeriği inek sütünden düşüktür fakat, kalsiyumun fosfora oranı yüksek olduğu için emilimi inek sütüne göre daha fazladır. Anne sütündeki çinkonun emilimi inek sütüne göre daha fazladır. Anne sütü ile beslenen çocukta bakır eksikliği görülmemektedir. Anne sütünün içerdiği demir miktarı düşük olmasına rağmen (0.2- 0.8 mg/dl) emilimi yüksektir. Demirin oksijen taşıma ve depolama, elektron taşıma, hücre büyütme ve çoğaltma gibi görevleri vardır. Demir eksikliği anemisinde çocuklarda enfeksiyonlara yatkınlık artar, mental ve motor yetersizlikler oluşur ve fiziksel büyüme geriliği görülür. İnek sütü ve diğer gıdalarda demirin emilim oranı % 5-10 civarındayken, anne sütünde % 50’dir. Anne sütünde demirin emilim oranı yüksek olsa da bebeklere 4. aydan itibaren 1-2 mg/kg/gün demir takviyesi yapılmalıdır. 4 ay sadece anne sütü ve 4-6 ay arası sadece ek gıda alan bebeklerde demir eksikliği anemisi insidansı % 21.6, demir takviyesi alan bebeklerde ise % 2.4 bulunmuştur. Yurt dışında yapılan bir çalışmada 6. aya kadar sadece anne sütü alan bebekler ile 4. aydan itibaren ek gıdaya başlanan bebekler karşılaştırıldığında demir seviyesi tek başına anne sütü alan bebeklerde daha yüksek bulunmuştur. Başka bir çalışmada ise ilk 4. ay sadece anne sütü alan bebeklerde demir eksikliği anemisi görülmesi bebeklerde demir ilavesinin 6. aydan daha erkene alınmasının önemini göstermiştirler.

Anne sütünün biyoaktif içeriği

Anne sütünün biyoaktif içeriği çeşitli büyüme faktörleri ve immünolojik faktörlerden oluşur. Bazıları meme epitel hücrelerinde sentezlenirken, bazıları sütteki hücreler tarafından, bazıları ise anne serumundan meme epiteline geçerek süte taşınır.

a. Büyüme faktörleri

1. Epidermal büyüme faktörü: Bağırsak olgunlaşmasında ve bağırsak mukozasının iyileşmesinde görevlidir.
2. Nöronal büyüme faktörü: Sinir sisteminin gelişiminde görevlidir.
3. İnsülin benzeri büyüme faktörleri: Doku büyümesinde görevlidirler.
4. Vasküler endotelyal büyüme faktörü: Vasküler sistemin gelişiminde görevlidir.
5. Eritropoietin: Bağırsak gelişimi ve aneminin önlenmesinde etkilidir.
6. Kalsitonin ve somatostatin: Büyümeyi düzenlerler.
Anne sütü leptini, anne sütü alan bebeklerde anne sütü almayan bebeklere göre ideal bir enerji dengesi oluşturur ve daha iyi bir büyüme sağlar.

b. İmmünolojik faktörler

1. Hücreler: Anne sütündeki makrofajlar, T hücreleri ve lenfosit gibi çeşitli hücreler patojenlere karşı koruma sağlar ve bağışıklık sisteminin gelişimini sağlarlar.
2. Sitokinler: Bağışıklıkla ilgili aktiviteleri etkilerler.
3. İmmunoglobulinler: Ig A, Ig M, Ig G gibi immunoglobulinler enfeksiyonlara karşı önemli koruma sağlarlar.
Anne sütünde çok miktarda bulunan Ig A bebeği olgunlaşmamış sindirim sisteminin enfeksiyonlardan korur. Bu korumanın devam edebilmesi için bebeğin en az 3 ay emzirilmesi gerekmektedir.
4. Oligosakkaritler: Yararlı mikroorganizmaların üremesini sağlarlar ve bağırsak duvarını patojenlerden korurlar. Prebiyotik etkileri ile bağırsak mikrobiyatasını oluştururlar.

Anne sütündeki enzimler

Anne sütünde çok sayıda enzim bulunmaktadır. Yağ sindirimi için gerekli lipaz, laktoz sentezinde görevli galaktozil transferaz, antibakteriyel etkisi olan laktoperoksidaz başlıcalarıdır.
[toggle title=”Yararlanılan kaynaklar”]1. Atıcı A, Polat S, Turhan AH. Anne sütü ile beslenme. Türkiye Klinikleri J Pediatr Sci 2007;3(6):1-5. 2. Topal S, Çınar N, Altınkaynak S. Süt çocukluğu döneminde beslenme. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi 2016;6(1):63-70. 3. Young BE, Krebs NF. Complementary feeding: critical considerations to optimize growth, nutrition, and feeding behavior. Curr Pediatr 2013;1(4):247-56. 4. Samur G. Anne sütü. Ankara: 2008:20-7. 5. Balcı E. Anne sütünün çocuk büyüme ve gelişmesine etkisi. Türk Aile Hekimliği Dergisi 2011;15(3):135-138. 6. Jonsdottir OH, Thorsdottir I, Hibberd PL, Fewtrell MS, Well JS, Palsson GI, et all. Timing of the introduction of complementary foods in infancy: a randomized control trial. Pediatrics 2012;130(6):1038-45.[/toggle]