Çölyak, genetik kökenli bir ince barsak alerjisidir.
1. Çölyak:”Nedir?”
Bu alerji buğday, arpa, yulaf ve çavdar gibi tahıllarda bulunan ve günümüzde pek çok besinde kıvam verici madde olarak kullanılan, glüten adlı proteine karşı ince bağırsağın ömür boyu süren bir hassasiyet göstermesinden kaynaklanıyor.
Tüketilen tüm besinler, yemek borusundan mideye, mideden ince bağırsağa, oradan da kalın bağırsağa gider. Midede hazmedildikten sonra sağlığımız için gerekli olan tüm besin maddeleri ince barsakta bulunan villus çıkıntıları sayesinde emilerek kana karışır. Villuslar olmadan vücut hiçbir besin maddesini ememez. Çölyak hastalarında gluten maddesi villusları yok ettiği için vücut gerekli olan besin maddelerini alamaz. Bu durumda bağışıklık sistemi bozulur ve çölyak hastalığı ortaya çıkar.
2. Çölyak:”Belirtileri nelerdir?”
Çölyak, çocukluk, adölesan ya da yetişkin yaşlarda görülebiliyor. Bebeklik çağında glüten içeren besinler tüketilmeye başladıktan sonra
- kusma,
- ishal,
- karın şişkinliği,
- iştahsızlık,
- huysuzluk,
- kilo alamama,
- büyüme geriliği ve
- boy uzamasında yavaşlama gibi tipik belirtilerle ortaya çıkıyor.
Bazen hamilelik veya bir ameliyat sonrası, viral enfeksiyon ya da şiddetli duygusal stres sonucunda ortaya çıkarak kişiye göre değişik belirtiler verebiliyor. Nedeni bilinmeyen ve ağızdan alınan demir takviyesiyle düzelmeyen kansızlık, şiddetli ishal ve karın ağrısı, sinirlilik, bir türlü geçmeyen gastrit benzeri şişkinlik, kısırlık, sık düşük yapma eğilimi, kemik ve eklem ağrıları, kollarda ve bacaklarda uyuşma, geçmeyen ağız içi yaraları gibi…
3. Çölyak:”Tanı nasıl konulur?”
Teşhisi en zor olan hastalıklardan biri, çölyaktır. Çünkü hastalığın belirtileri diğer hastalıkların belirtileriyle aynı olabiliyor. Böylece başka hastalıklarla karıştırılabiliyor. Kesin tanı için özel kan tahlilleri (AGA ve EMA) ve deneyimli bir gastroenterolog tarafından ince barsak biyopsisi yapılmalı.
Biyopsi için üniversite hastanelerinin gastroenteroloji kliniklerine başvurmak gerekiyor. Genetik bir hastalık olduğu için ailesinde çölyak vakası olanların şikayeti olmasa da mutlaka doktora başvurmaları ve gerekli kontrolleri yaptırmaları gerekiyor.
4. Çölyak:”Tedavi”
Tanı konulduktan sonraki aşamada uyulması gereken tek tedavi yöntemi ömür boyu glütensiz diyet uygulamaktır.
Diyet uygulanmaya başladıktan kısa bir süre sonra villuslar hiç zarar görmemiş gibi çalışmaya devam ediyor ve şikâyetler ortadan kalkıyor. Bu nedenle glutenli besinlari kesinlikle tüketmemek gerekiyor. Uygulanacak glütensiz diyet için kesinlikle bir diyetisyen ile görüşülmelidir.
5. Çölyak:”Glütene yasak?”
Onlar yaşıtları gibi sağlıklı birer çocuk. Okula gidiyor, yürüyor ve koşuyorlar ancak onların arkadaşlarından farklı bir yanı var, glüten içeren besinlari tüketemiyorlar. Bu durumda annelere büyük görevler düşüyor.
Bilinçli anne, glutensiz beslenme alışkanlığını çocuklarına benimsetip onların bunu bir yaşam biçimi haline getirmelerini sağlamalı ve sosyal yaşamdan geri kalmamaları için yol gösterici olmalı.
Çölyaklı çocukların dışarıda satılan besinlare özenmelerini önlemek için bu besinlarin benzerlerini evde hazırlamalı.
6. Çölyak:”Önemli noktalar”
- Glüten, besin sanayiinde kıvam verici, koyulaştırıcı ve yapıştırıcı katkı maddesi olarak kullanılıyor. Bu nedenle etiketinde glütensiz ibaresi olan tüm besinlari çölyak hastaları yiyebilir. Kullanılan besinlerde glüteni araştırmak çölyak hastaları için doğal bir alışkanlık haline gelmeli.
- Karaağaç ve kavunağacı bitkisinin çayları yararlı olabilir. 1 tutam bitki sıcak suda 5 – 6 dakika kadar bekletilip süzülür. Ilık olarak günde 1-2 fincan içilebilir.
- Dışarıda özendikleri poğaça, ekmek, bisküvi gibi yiyecekleri evde kendileri uygun malzemelerle hazırlayabilirler. Örneğin; beşamel ya da et sosları nişasta veya mısır unu ile koyulaştırılabilir. İstanbul Halk Ekmek’in ürettiği ve halk ekmek büfelerinde satışa sunduğu Özel diyet nişasta ekmeği ekmek yerine geçebilir. Piyasada satılan glütensiz ürünlerle değişik tatlılar hazırlanabilir.
- Tıpkı beslenme gibi yaşam tarzı da düzenli olmalı.
- Yeterli uyuyup bol bol egzersiz yapmalılar.
- Dengeli bir beslenme alışkanlığını izlerken doktora danışarak vitamin ve mineral (özellikle demir) içerikli takviye almalılar.
- Ekmeksiz bir hayat kolay değil. Toplumun beslenme alışkanlıklarının ötesinde zor bir yaşam biçimi.
- Çölyak hastası, restoran, pastane ve kafelerde yemek yiyemez. Yediği her besini sorgulamak ve çoğu kez katıldığı davetlere, özel yiyeceklerini beraberinde götürmek zorunda.
- Hayatını kâbusa çeviren tüm damak sınırlamalarına rağmen sosyal yaşamını kolaylaştırıcı önlemleri almalıdır. İlk adım, glutensiz ama sağlıklı bir beslenme alışkanlığı olmalı ve bunu bir yaşam biçimi haline getirmelidir.
- Sınırlamalara rağmen iyi düzenlenmiş bir diyetle hem çok çeşitli besinlari tüketebilir hem de günlük ihtiyacı olan tüm besinsel değerleri alabilir.
- Buğday, arpa, yulaf ve çavdar yerine pirinç, patates, nohut, mercimek, kestane, soya, fasülye, fındık gibi besinleri ve bu besinlerden elde edilen un ve nişastaları tercih etmeliler.
- Kuru yemişleri özellikle de ceviz, fındık; kuru meyvelerden incir ve kuru üzümü sofradan eksik etmemeli.
7. Çölyak:”Çölyak diyeti düzenli olarak uygulanmazsa…”
Gluten, çölyak hastaları için öldürücü bir zehirdir. Sürekli diyet uygulandığı halde arada bir glütenli besinlari tüketmek çölyaklılar için vahim sonuçlar doğurabiliyor.
Örneğin, arada yapılan kaçamaklar barsak kanseri, yutak kanseri, ağız içi tümörler, osteoporoz, diyabet, şizofreni, küçük çocuklarda büyüme geriliği gibi hastalıklara neden olabiliyor.
Ancak barsakları aşırı derecede zarar görmüş bazı çölyak vakalarında sürekli glütensiz diyet iyileşme için yeterli olmayabiliyor. Bu durumda barsaklar çalışamadığı için vücut için gerekli besinler damar yoluyla veriliyor. Yani, ilaç tedavisi uygulanıyor…
Dahası için diyetisyeninize danışabilirsiniz.
