Tüm yönleri ile: “Çinko”
Yetişkin bir insanda ortalama 2 – 3 gram kadar çinko bulunur. Bunun önemli bir kısmı karaciğer, kemikler, epitel dokular, pankreas ve böbreklerdir.
20. Yüzyılın ilk yarısında çinkonun laboratuvar hayvanları için elzem bir besin ögesi olduğu ortaya konulmuştur. Bu yıllarda çinkonun beslenme üzerine önemi konusunda birçok araştırma yapılmıştır. Çinko yetersizliğinde hayvanlarda büyümenin durması, epitel dokularda bozukluklar ve tüylerde anormallikler gibi belirtiler gözlenmiştir. Ağır yetersizlik durumunda ise erkek farelerde testislerde atrofi ve cinsiyet organlarında küçülmeler gözlenmiştir. Yani genel olarak yetersizlik sonucunda meydana gelen değişimleri sıralarsak; büyüme geriliği, iştahsızlık, hiperkeratosiz ve parakeratosiz denilen cilt yaraları, eklemlerde şişme ve sertleşme şeklindedir.
1960 yıllarında Mısır Arap Cumhuriyeti, Türkiye ve İran gibi ülkelerde insanlarda da çinko yetersizliği rapor edilmiştir. Çinko yetersizliğinin biyokimyasal göstergeleri:
- Plazma çinko düzeyi 70 mcg/dl altında,
- İdrar çinko düzeyi 150 mcg /gün altında ve
- Saç çinkosu 80-100 mcg/g civarında olarak belirlenmiştir. Bu yetersizlikler sonucunda insanlarda cücelik, cinsiyet organlarının gelişememesi, karaciğer ve dalak büyümesi gibi durumlar saptanmıştır.
Çinko yaklaşık 100 enzimin aktivitesi için kofaktördür. Gen ekspresyonunun regülasyonunda da rol almaktadır.Bu işlevlerinden dolayı hücre bölünmesi, çoğalan hücrelerin farklılaşarak organ oluşturması ve bu organların düzenli çalışması için gereklidir. Çinko korbonik anhidraz enzim aktivitesi için de gereklidir ve yetersizliğinde bu enzim aktivitesi azalır ve sonucunda egzersiz performansı azalır. Çinko ayrıca insülin hormonununda yapısında yer aldığı için depolanması ve salgılanmasına etkisi incelenmiştir fakat henüz yeterince aydınlatılamamıştır. Bunun yanında çinko cilt yaralarının iyileşmesinde tat algılamasının azalmasında da rol almaktadır.
Çinko gereksinimi
Hayvansal yiyeceklerdeki çinkonun emilimi genellikle bitkisel yiyeceklerden daha yüksektir.sadece bitkisel besinler alındığında çinko emilimi %10 iken dengeli, karışık bir diyetle bu emilimi %40’a çıkarabilmek mümkündür. Diyetlerdeki fazla miktarda demir, bakır ve fosfatların da çinkonun emilimini azalttığı bildirilmektedir.
Demirin çinkoya oranı 3:1’in üstüne çıktığında çinko emilimi azalır.
Günlük alınan posanın da 25 gramı geçmemesi çinko ve demirin emilimi açısından önemlidir. Çinko gereksinmesi diyetle alınan çinkonun biyoyararlılığıyla ilgilidir ve günlük çinko gereksinmesi 3 mg civarındadır. Yeterli miktarda hayvansal kaynakların bulunduğu bir diyette çinkonun emilimi %40 civarındadır.
Bireysel farklılıklar da düşünüldüğünde yetişkin erkek için günlük çinko alımı 11 mg, kadın için 8 mg önerilmektedir.
Çinko kaynakları
Besin |
Ortalama çinko miktarı (mg) |
| Karaciğer | 4.00 |
| Badem içi | 2.56 |
| Peynir | 2.40 |
| Ceviz | 2.26 |
| Bulgur | 2.08 |
| Et | 2.00 |
| Buğday | 2.00 |
| Mantar | 1.30 |
| Makarna | 0.57 |
| Ekmek(beyaz) | 0.57 |
| Balık | 0.50 |
| Süt | 0.34 |
| Pirinç | 0.30 |
| Yumurta | 0.20 |
- Beslenme Uzmanı
- Profesyonel Yazar
- Kayseri